1. Τι καταλαβαίνουμε υπό τον όρο «μέσα κοινωνικής δικτύωσης»;

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι πλατφόρμες, των οποίων το περιεχόμενο καθορίζεται περισσότερο από τους χρήστες παρά από τον πάροχο. Εξ ου και υπάρχουν διάφορες πλατφόρμες, που λειτουργούν με διαφορετικό τρόπο και εστιάζουν σε διαφορετικά μέσα. Για παράδειγμα:

• Το twitter στα σύντομα νέα
• Το youtube στα βίντεο
• Το facebook στην ανταλλαγή και επικοινωνία μεταξύ φίλων και γνωστών
• Το Linkedin στη διατήρηση των επαγγελματικών επαφών και στη δημιουργία νέων

Συνοπτικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι στην εποχή μας τα blogs, τα φόρα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ιστοσελίδες που συνδιαμορφώνουν οι χρήστες (wikis) και διαθέσιμα στο δίκτυο αρχεία με multimedia περιεχόμενο αποτελούν ευρύτατα διαδεδομένες τεχνολογίες κοινωνικών δικτύων.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η μόδα, να συνδεόμαστε με τους άλλους μέσω του διαδικτύου και να επικοινωνούμε ξεκίνησε ήδη από το 1979 με το Usenet (ένας «πίνακας ανακοινώσεων» με τη λειτουργία κυρίως της πλατφόρμας σχολιασμού). 

Μετά ακολούθησαν στα μέσα του 1990 τα φόρα στο διαδίκτυο (κυρίως με αντικείμενο ένα θέμα- ομπρέλα, για το οποίο γινόταν επί μακρόν συζήτηση στο ίντερνετ) και τα διαδικτυακά chats (ανταλλαγή σε ζωντανό χρόνο για διαφορετικά θέματα). Εν συνεχεία, ακολούθησαν ιστοσελίδες, που ως στόχο είχαν να συνενώσουν παλιούς συμμαθητές και συναδέλφους μεταξύ τους.

Από το 2003 ξεκίνησε η εκτόξευση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μέσω της ίδρυσης του MySpace, πού ήταν μια πλατφόρμα που δημιουργούσε ένα κανάλι επικοινωνίας μεταξύ των μουσικών συγκροτημάτων και των θαυμαστών τους.

Με την έναρξη λειτουργίας του facebook το 2004 δημιουργήθηκε το μεγαλύτερο μέχρι σήμερα μέσο κοινωνικής δικτύωσης. Στόχος ήταν να δημιουργηθεί μια πλατφόρμα, στην οποία οι χρήστες θα μπορούν να ανταλλάσσουν με άλλους χρήστες, που γνωρίζουν προσωπικά, πληροφορίες και δεδομένα.

Το facebook έχει αφήσει ανεξίτηλο σημάδι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η επιρροή του είναι ορατή όχι μόνο στις οπτικά αλλά και στις λειτουργικά παρόμοιες πλατφόρμες, που τέθηκαν σε εφαρμογή μετά το facebook. Άλλες γνωστές πλατφόρμες είναι για παράδειγμα:

• 2005: YouTube
• 2006: Twitter
• 2010: Pinterest, Instagram
• 2011: Google+ και Snapchat

Αριθμοί από το 2016 σχετικά με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης:

• Facebook: σχεδόν 1,79 δισεκατομμύρια ενεργοί χρήστες διεθνώς τον μήνα
• Υπηρεσία αυτόματης ανταλλαγής μηνυμάτων Whats App: 1 δισεκατομμύριο ενεργοί χρήστες
• Twitter: 33,22 εκατομμύρια

(σύγκρινε www.statista.com/topics/1164/social-networks/)

2. Πώς χρηματοδοτούνται αυτού του είδους τα μέσα;

Κατά κανόνα είναι η χρήση των εκάστοτε πλατφόρμων (π.χ. Twitter, YouTube, Facebook) δωρεάν. Οι εταιρείες, λοιπόν, πρέπει να παράξουν τον απαραίτητο τζίρο με άλλον τρόπο. Το «κλειδί», εν προκειμένω, βρίσκεται στα στοιχεία των χρηστών. Οι εταιρείες αποθηκεύουν όλα τα στοιχεία, όπως διευθύνσεις, εικόνες, βίντεο, επαφές, «likes» και σχόλια, που εμπίπτουν σε κάθε χρήστη. Από αυτά διαφαίνεται, για παράδειγμα, ποιοι είναι, που μένουν, τι τους αρέσει να κάνουν, ποιοι είναι οι φίλοι τους, που εργάζονται, σε ποιο θρήσκευμα ανήκουν κ.α. Με τέτοια προφίλ μπορεί να γίνει πολύ στοχευμένη και αποτελεσματική διαφήμιση. Μπορεί να εξαχθεί από αυτό ότι στις περισσότερες περιπτώσεις, η διαφήμιση είναι η βασική πηγή εσόδων των εν λόγω εταιρειών.

3. Συμπεριφορά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

Η ενδεδειγμένη συμπεριφορά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι μια άσκηση ισορροπίας, την οποία ο καθένας μόνος του να ορίσει. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι πολύ ισχυρά εργαλεία, που μπορούν να διευκολύνουν τη ζωή μας, καθώς μπορούμε πολύ γρήγορα και εύκολα να επικοινωνούμε με φίλους και γνωστούς. Μπορούμε, για παράδειγμα, με μερικά κλικ να δώσουμε ραντεβού με τους φίλους μας σε ένα πάρτι ή να μοιραστούμε τις φωτογραφίες από τις διακοπές μας. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να κρατούμε στο πίσω μέρος του κεφαλιού μας ότι σε εξαιρετική περίπτωση, ότι ό,τιδήποτε δημοσιεύουμε εκεί μέσω των κενών στις ρυθμίσεις ασφαλείας μπορούν να διαβαστούν σχεδόν από τον καθένα. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν τη δυνατότητα να διευκολύνουν την παρακολούθηση των πολιτών από απολυταρχικά καθεστώτα, στους «κυνηγούς» πολύτιμες πληροφορίες για τα θύματά τους, καθιστούν δυνατό το cybermobbing, διαχέει στοχευμένες ψεύτικες ειδήσεις κ.α. Συνιστούμε να δημοσιεύετε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μόνον πληροφορίες που θα μοιραζόσασταν με έναν άγνωστο στον δρόμο.

4. Ποιες ρυθμίσεις ασφαλείας πρέπει να προσέξω;

Καταρχάς: οι ρυθμίσεις ασφαλείας σε προστατεύουν μόνον από τους άλλους χρήστες και για όσο διάστημα δεν υπάρχουν κενά στο σύστημα ασφαλείας. Πρέπει να αντιληφθείτε ότι ο ίδιος ο πάροχος, οι συνεργαζόμενες διαφημιστικές εταιρείες όπως και οι αρχές (σε εσωτερικό ή εξωτερικό) έχουν πρόσβαση σε όλα τα δεδομένα, που εσείς δημοσιεύετε, ανεξάρτητα από το πώς έχετε ορίσει τις ρυθμίσει ασφαλείας. Για να προστατευθείτε από μια σειρά ανεπιθύμητων καταστάσεων, όπως το Stalking, Grooming, Mobbing κ.λ.π., πρέπει εσείς ει δυνατόν να επιτρέπετε μόνον στους «φίλους» (τα άτομα που βρίσκονται στη λίστα φίλων) να βλέπουν τα προσωπικά σας δεδομένα. Κατά την προσθήκη νέων «φίλων» μπορεί να μην είστε σίγουροι ότι πρόκειται για τον άνθρωπο, που παριστάνει ότι είναι. Αν αμφιβάλλετε για την ταυτότητα τους, σας προτείνουμε να κάνετε μια προσωπική ερώτηση (π.χ. το όνομα του κατοικιδίου τους), την οποία ένας ξένος δεν μπορεί να απαντήσει.

5. Πώς μπορώ να μπλοκάρω κάποιον ή να τον αποκλείσω;

Σε όλες τις υπηρεσίες παροχής μηνυμάτων μπορείτε να μπλοκάρετε επαφές, ώστε να μην λαμβάνετε από εκείνες μηνύματα. Τις οδηγίες για το μπλοκάρισμα θα βρείτε με μια σύντομη αναζήτηση. Χρησιμοποιήστε, για παράδειγμα, το google και γράψτε «μπλοκάρισμα επαφών στο facebook». Τις οδηγίες θα τις εντοπίσετε μεταξύ των πρώτων αποτελεσμάτων στη μηχανή αναζήτησης.

6. Μπορώ τα διαγράψω πλήρως τα αναρτημένα μου προφίλ;

Από τεχνικής άποψης αυτή η ερώτηση γενικώς δεν απαντιέται. Ακριβώς όπως η δημιουργία προφίλ διαφοροποιείται ανάλογα με τη διαδικτυακή προσφορά, έτσι και η διαγραφή του λογαριασμού μπορεί να είναι πολύ διαφορετική. Για να σβήσετε τον λογαριασμό σας στο amazon, πρέπει π.χ. να στείλετε με email μια έτοιμη αίτηση. Μπορεί όμως να χρειάζεται να τηλεφωνήσετε ή να στείλετε διάφορα γράμματα μέσω ταχυδρομείου ή απλώς να πατήσετε το κουμπί «διαγραφή» στον ιστότοπο. Το justdelete.me (http://backgroundchecks.org/justdeleteme/) διαθέτει μια εκτενή συλλογή από links σε ιστοσελίδες διαγραφής από παρόχους.

7. Πώς μπορούν να υποκλέψουν ανεπιθύμητο περιεχόμενο, φωτογραφίες κ.α., από εμένα και το παιδί μου;

Αν το δούμε νομικά, ισχύει το περίφημο «δικαίωμα στη λήθη» (απαίτηση διαγραφής), το οποίο ορίζεται στο άρθρο 17 για την προστασία δεδομένου του βασικού κανονισμού. Νομικές κινήσεις, στις οποίες μπορείτε να προβείτε, όταν κάποιος έχει δημοσιεύσει κάτι, με το οποίο δεν είστε σύμφωνοι: μπορείτε να προσφύγετε εναντίον του βάσει του αστικού κώδικα. Επιπλέον, μπορείτε να απαιτήσετε από τον πάροχο τη διαγραφή του εν λόγω περιεχομένου. Αυτό αποτελεί εκτός των άλλων αδίκημα, το οποίο στοιχειοθετεί την κατάθεση μήνυσης σε βάρος του αυτουργού. Στο πλαίσιο της νομικής αντιμετώπισης επιβάλλεται η διαγραφή.

8. Κίνδυνος: Cyberbullying

To Cyberbullying διαθέτει πολλές μορφές και μπορεί να διαχυθεί μέσω διαφορετικών μέσων. Συνοπτικά, άνθρωποι, εταιρείες και οργανισμοί γίνονται αντικείμενο δυσφήμισης ή παρενόχλησης μέσω μηνυμάτων, κειμένων, φωτογραφιών, βίντεο κ.λ.π. Αυτό το φαινόμενο έχει λάβει τα τελευταία χρόνια μεγάλη έκταση. Στο πλαίσιο της Έρευνας JIΜ (2016) ένα στα τρία ερωτώμενα παιδιά απαντούσαν ότι στον κύκλο των γνωστών τους τουλάχιστον μια φορά έγινε αντικείμενο εξευτελισμού μέσω ίντερνετ ή κινητού. Όσο μεγαλύτεροι είναι, τόσο υψηλότερο το ποσοστό όσων έχουν ιδία εμπειρία μιας τέτοιας κατάστασης (12-13 ετών:26%, 14-15 ετών:30%, 16-17ετών:39% και 18-19ετών:39%)

Εν προκειμένω οι συνέπειες μπορεί να είναι πολύ σοβαρές, σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί το θύμα να οδηγηθεί μέχρι την αυτοκτονία. Τα περισσότερα θύματα απομονώνονται κοινωνικά, δεν διηγούνται τις επιθέσεις και αρνούνται, π.χ. να πάνε σχολείο. Συνιστούμε στις πρώτες ενδείξεις για Cyberbullying να απευθυνθείτε στους γονείς σας και εν συνεχεία στους υπευθύνους (π.χ. διευθυντή σχολείου, υπεύθυνο προσωπικού, διευθυντή) να διηγηθείτε το περιστατικό και να το καταγγείλετε αρμοδίως. Το ζητούμενο είναι μέσα από την αντίδραση να αποποιηθείτε τον ρόλο του θύματος.

9. Κίνδυνος: Ψεύτικος Λογαριασμός

Ψεύτικοι λογαριασμοί είναι λογαριασμοί, που χρησιμοποιούν απατεώνες με ψεύτικο όνομα, προκειμένου να υποκλέψουν δεδομένα των χρηστών, να διαδώσουν κακόβουλα λογισμικά και ψεύτικες ειδήσεις, να υλοποιήσουν παραλανητικές αγορές και πωλήσεις ή να κάνουν ανώνυμα Cyberbullying. Ουσιαστικά, μπορούν όλες οι διαδικτυακές εφαρμογές να διαθέτουν ψεύτικους λογαριασμούς: πλάι στο facebook, το twitter, το Ebay και πολλά άλλα, μπορούν να πληγούν από αυτά. Ανάλογα με την προσπάθεια που καταβάλλει ο απατεώνας, μπορεί πολύ εύκολα ή πολύ δύσκολα οι ψεύτικοι λογαριασμοί και τα μηνύματα από αυτούς τους λογαριασμούς ή τα emails να εισέλθουν ως νοθεία. Σας συστήνουμε, αν αμφιβάλλετε έστω και το ελάχιστον για την ταυτότητα ενός λογαριασμού, να διαγράφετε χωρίς να διαβάσετε τα μηνύματά του. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να δώσετε προσωπικά στοιχεία (π.χ. κωδικούς), να πατήσετε σε links ή να κατεβάσετε κάποιο παράρτημα.